بررسي شرکت‌هاي برتر پتروشيمي دنيا و بررسي جايگاه شرکت‌هاي ايراني

پایگاه خبری پلیمر و بسته بندی - پپنا (www.ppna.ir):

در کسب و کار هاي امروز دنيا دسترسي به اطلاعات دقيق، قابل اعتماد و به روز بازار، امري حياتي جهت موفقيت شرکت ها در فضاي رقابت و پيشبرد راهبرد هاي سازماني است. گروه تحليل و توسعه بازار پترونوميکس با هدف ايجاد بينش بازار در حوزه صنعت پتروشيمي و صنايع وابسته به آن مانند صنايع پلاستيک و لاستيک، رنگ و رزين، خودروسازي، لوازم خانگي، سيم و کابل، لوله و... و همچنين پر کردن خلاء موجود در زمينه ارائه خدمات و ابزارهاي شناخت بازارهاي داخلي و جهاني اقدام به تهيه، تدوين و ارائه گزارش هاي امکان سنجي، رصد بازار، بررسي قيمت، تحليل فني، بيزينس پلن و... مي‌کند. اين گروه ترکيبي از افراد تحصيلکرده در حوزه هاي بازرگاني، بازاريابي و تحقيقات بازار و افراد با تجربه و خبره در حوزه صنعت پتروشيمي و صنايع وابسته به آن است. علاوه بر اين افراد، پشتوانه پترونوميکس، شرکت‌هاي همکار و مشاوره تحليل بازار صنايع پتروشيمي داخلي و بين المللي است. براي دسترسي به گزارش‌هاي تهيه شده توسط اين مجموعه به آدرس www.petronomics.ir مراجعه فرماييد.

مقاله حاضر سعي در بررسي و رتبه بندي شرکت‌هاي برتر شيميايي دنيا از نظر فروش دلاري، تحقيق و توسعه، سود خالص، تعداد کارکنان و ... در سال 2016 و نيز مقايسه با وضعيت آن‌ها در سال 2015 را دارد. شرکتهاي ايراني حاضر در اين ردهبندي نيز شناسايي و تحولات آن‌ها مورد ارزيابي قرار گرفته است.

رتبه بندي و تحليل شرکتهاي شيميايي دنيا

بيش از 120 شرکت توليدکننده محصولات شيميايي و پتروشيميايي بر اساس شاخص‌هاي هفتگانه شامل فروش، سود عملياتي، سود خالص، ‌دارايي‌ها، ‌هزينه‌هاي تحقيق و توسعه، ‌سرمايه‌گذاري‌ و نيروي انساني در سال 2015 و 2016 بررسي و رتبه‌بندي شدهاند. فروش دلاري (آمريکا) الويت اول اين رتبهبندي بوده است. لازم به ذکر است سود عملياتي همان درآمد قبل از ماليات و بهره است. درآمد قبل از بهره و ماليات يا سود قبل از بهره و ماليات معياري است از قابليت سوددهي عملياتي يک واحد تجاري که هزينه‌هاي بهره و مالیات را مستثني مي‌کند. در واقع سود عملياتي حاصل تفريق عايدي عملياتي و هزينه عملياتي است. سود عملياتي نشان دهنده‌ي باقيمانده‌ي سود بعد از محاسبه‌ي تمام هزينه‌هاي مربوط به واحد تجاري است. تمام هزينه‌هايي که براي حفظ فعاليت واحد تجاري ضروري هستند بايد در محاسبه‌ي سود عملياتي در نظر گرفته شوند. درحاليکه سود خالص يا درآمد خالص، به آورده يا سود يک واحد تجاري، در طول يک دوره حسابداري اطلاق مي‌گردد که از طريق کسر نمودن هزينه‌هاي عملياتي و مالیات از درآمد آن شرکت محاسبه شده باشد. به بيان ساده‌تر، اگر هزينه‌هاي عملياتي و ماليات يک شرکت را در طول يک دوره زماني مشخص؛ مثلاً يک سال مالی، از درآمدهاي آن شرکت کسر نماييم، عدد بدست آمده، نشانگر سود خالص آن شرکت مي‌باشد. مثبت يا منفي بودن اين عدد، نسبت مستقيم با عملکرد شرکت مورد نظر دارد. همچنين مثبت بودن سود خالص، به افزايش ارزش سهام و در نهايت افزايش حقوق صاحبان سهام مي‌انجامد. هزينه سرمايهگذاري نيز به هزينه منابعي که براي تامین مالی يک کسب و کار مورد استفاده قرار مي‌گيرد، گفته مي‌شود.

به دليل حجم بالاي اطلاعات شرکتها در رتبهبندي سال 2016، تنها اطلاعات 20 شرکت اول در جدول زير گزارش شدهاند. تبديل به دلار امريکا با نرخ تغيير گزارش شده توسطxe.com براي پايان سال مالي هر شرکت انجام شده است. با توجه به جدول شرکت BASF با وجود 3/18 درصد کاهش فروش نسبت به سال قبل، با حدود 61 ميليارد دلار فروش، بزرگ‌ترين شرکت شيميايي محسوب ميشود. پس از آن SinoPec با حدود 48 ميليارد دلار در رتبه دوم و Dow Chemical با اختلاف کمي نسبت به آن در رتبه سوم قرار گرفته است. شرکتSabic عربستان با حدود 35 ميليارد دلار فروش چهارمين جايگاه را در جهان به خود اختصاص داده است.

به منظور بررسي بيشتر تحولات شرکتهاي شيميايي، اطلاعات مربوط به 20 شرکت پتروشيمي برتر دنيا در سال 2015 نيز در جدول زير گزارش شده است. با توجه به اين جدول شرکتهاي BASF، Sinopec، Dow Chemical و SABIC همانند سال 2016، به ترتيب در جايگاه اول تا چهارم قرار داشتهاند. اگرچه فروش 20 شرکت برتر در سال 2015 نسبت به 20 شرکت برتر در سال 2016 حدود 200 ميليارد دلار بيشتر بوده است. عملکرد مالي ضعيفتر شرکتهاي شيميايي در سال 2016 را ميتوان به کاهش قيمتهاي جهاني نفت و محصولات شيميايي نسبت داد.

در نمودار زير 10 شرکتي که بيشترين ميزان افزايش درصد فروش را در سال 2016 داشتهاند مشخص شدهاند. شرکت INEOS که در رتبه 5 ردهبندي برترين شرکتهاي شيميايي قرار دارد، با 28 درصد افزايش فروش، بيشترين ميزان افزايش فروش را داشته است. شايان ذکر است که شرکتهايWestlake Chemical ، Solvay، Lotte Chemical، SQM، Symrise و شرکت ايراني نفت و گاز پارسيان که جزو اين 10 شرکت ميباشند، در ميان 20 شرکت برتر سال 2016 حضور ندارند و حتي شرکت SQM در رده صد و پانزدهم شرکت‌هاي شيميايي قرار دارد. شرکت نفت و گاز پارسيان نيز که در رتبه پنجاه و هفت شرکتهاي شيميايي قرار دارد، نهمين شرکت از لحاظ درصد افزايش فروش نسبت به سال قبل رتبهبندي شده است.

در نمودار زير ميزان فروش 10 شرکت برتر سال 2016 با ميزان فروش آنها در سال 2015 مقايسه شده است. با توجه به اين نمودار به غير از شرکتINEOS و Air Liquide، ميزان فروش ساير شرکتها در سال 2016 نسبت به 2015 با کاهش روبه رو بوده يا تغيير نکرده است.

در نمودار زير سهم شرکتهاي مختلف از کل فروش محصولات شيميايي در سال 2016 نشان داده شده است. با توجه به اين نمودار 61/32 درصد از کل ميزان فروش به 10 شرکت اول دنيا اختصاص داشته است و سهم ساير شرکتها در مجموع 39/67 درصد بوده است.

در نمودار زير سهم کشورهاي مختلف از 10 شرکت شيميايي برتر دنيا نشان داده شده است. با توجه به اين نمودار ايالات متحده آمريکا با داشتن 3 شرکت از اين 10 شرکت بيشترين سهم را به خود اختصاص داده است. پس از آمريکا، کشور آلمان با داشتن دو شرکت در رتبه دوم قرار گرفته است. پس از آن، کشورهاي چين، ژاپن، عربستان سعودي، فرانسه و انگلستان هريک با دارا بودن 1 شرکت به يک ميزان سهم داشتهاند.

جايگاه شرکت‌هاي ايراني در رتبه بندي برترين شرکت‌هاي شيميايي دنيا

در ميان 120 شرکت شيميايي برتر دنيا، نام دو شرکت ايراني صنايع پتروشيمي خليج فارس و توسعه نفت و گاز پارسيان به چشم ميخورد. در سال 2015 هلدينگ خليج فارس رتبه 34 و توسعه نفت و گاز پارسيان رتبه 64 را به خود اختصاص دادهاند و در سال 2016 هلدينگ خليج فارس با ده پله افت در رتبه 44 و توسعه نفت و گاز پارسيان با 7 پله صعود در جايگاه 57 قرار گرفته است.

شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس

شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس (هلدينگ) به‌عنوان نخستين هلدينگ صنعت پتروشيمي در زمينه سرمايه‌گذاري و مديريت بر مجتمع‌هاي پتروشيمي و کارخانجات شيميايي، همچنين توليد مواد شيميايي و محصولات پتروشيمي فعاليت مي‌کند. اين شرکت در سال ۱۳۸۹ توسط شرکت ملي صنايع پتروشيمي ايران و با سرمايه‌گذاري بالغ بر ۸ هزار ميليارد ريال راه‌اندازي شد. در سال مالي ١٣٩۴ درآمدي بالغ بر ۲۵ هزار ميليارد تومان کسب نمود و به‌عنوان دومين شرکت ايران بر پايه ميزان درآمد شناخته شد. شرکت پتروشيمي خليج فارس، هم‌اکنون با دارا بودن ۱۵ شرکت توليدي و خدماتي، به‌عنوان يکي از بزرگترين هلدينگ‌هاي پتروشيمي در خاورميانه شناخته مي‌شود.

سهام‌داران

دفتر مرکزي اين شرکت در تهران قرار داشته و بخشي از سهام آن، در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله مي‌شود. شرکت ملي صنايع پتروشيمي ايران با در اختيار داشتن 42/18٪، شرکت سرمايه‌گذاري صندوق بازنشستگي صنعت نفت با ۱۷٪ و شرکت سرمايه‌گذاري نفت و گاز و پتروشيمي تأمين و شرکت پتروشيمي تابان فردا با 05/6٪ درصد از سهام شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس، به‌عنوان بزرگ‌ترين سهام‌داران آن شناخته مي‌شوند. در جدول زير ليست سهام‌داران هلدينگ خليج فارس ارائه شده است:

شرکت‌هاي زير مجموعه

هلدينگ خليج فارس شامل 15 شرکت زير مجموعه ميباشد که در جدول زير اسامي و درصد مالکيت آن ارائه شده است. از ميان 15 شرکت زيرمجموعه هلدينگ، 7 شرکت در صنعت پتروشيمي فعاليت دارند، 2 شرکت تامين کننده يوتيليتي و مابقي ارائه دهنده سرويس‌هاي جانبي و بازرگاني هستند. بخش عمدهي عمليات بازار‌يابي و فروش داخلي و صادراتي محصولات توليدي گروه توسط شرکت بازرگاني پتروشيمي انجام مي‌شود.

شركت‌هاي توليدي هلدينگ در دو منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي و انرژي واقع شده اند. منطقه ويژه اقتصادي پارس جنوبي در سال 77 به منظور استفاده از گاز حوزه پارس جنوبي و انجام فعاليت در زمينه هاي نفت، گاز، پتروشيمي و صنايع پايين دستي تاسيس گرديد. اين منطقه با حوزه گاز پارس جنوبي كه در ميان خليج فارس واقع شده، حدود 105 کيلومتر فاصله دارد. شرکت‌هاي پتروشيمي نوري، پتروشيمي پارس و پتروشيمي مبين در اين منطقه واقع شده‌اند. منطقه ويژه اقتصادي پتروشيمي در شهرستان ماهشهر بخش بندر امام خميني واقع است و علاوه بر دسترسي به آب‌هاي آزاد بين المللي، از طريق راه آهن سراسري به تركيه، اروپا و آسياي مركزي نيز دسترسي دارد. پتروشيمي بندرامام، پتروشيمي اروند، پتروشيمي بوعلي سينا، پتروشيمي خوزستان، پتروشيمي تندگويان و پتروشيمي فجر در اين منطقه قرار گرفته‌اند.

از جمله ريسک‌هاي شرکت که مي‌تواند بر ميزان فروش محصولات و نرخ سود تاثيرگذار باشد، مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:

ريسک ناشي از رقابت در صنعت

هم اکنون در عرصه بين المللي شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس با رقباي قدرتمندي همچون SABIC، عربستان مواجه است. در اخرين رده بندي 100 شرکت برتر شيميايي جهان SABIC در رده چهارم و شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس در رده 44 قرار گرفته است که افزايش ظرفيت واحدهاي جديد در سطح جهان مي‌تواند منجر به به کاهش صادرات اين شرکت شود.

ريسک نوسانات نرخ ارز

از آنجا که بيش از 50 درصد فروش هلدينگ به‌صورت صادراتي است و از سويي ديگر بخش عمده‌ي منابع مالي مورد نياز جهت اجراي طرح‌هاي توسعه به‌صورت ارزي مي‌باشد، لذا افزايش نرخ ارز از سويي منجر به افزايش هزينه اجراي طرح و يا هزينه بازپرداخت وام‌ها و از سوي ديگر افزايش درآمد فروش صادراتي مي‌گردد.

ريسک کشوري و تکنولوژي

با توجه به شرايط تحريم، شرکت ملي صنايع پتروشيمي در جهت تامين سوخت مورد نياز کشور متعهد به توليد درصدي از بنزين و گازوئيل مورد نياز کشور است که در حال حاضر مجتمع‌هاي پتروشيمي بندرامام، برزويه و بوعلي قسمتي از اين تعهدات را توليد و به شرکت پخش و پالايش تحويل مي‌دهند. قيمت فروش اين تعهدات نسبت به محصولات اصلي شرکت‌ها بر ميزان سوداوري شرکت تاثير گذار است. از سويي ديگر بخشي از تکنولوژي و تجهيزات مربوط به طرح‌هاي توسعه و موادشيميايي و کاتاليستي از طريق شرکت‌هاي خارجي تامين مي‌شود که در صورت تشديد تحريم‌ها دشواري‌هايي را به همراه خواهد داشت. از ساير ريسک‌هاي مرتبط به موارد زير مي‌توان اشاره نمود:

هدفمند کردن يارانه‌ها با توجه به طرح تحول و افزايش هزينه‌ي انرژي در واحدهاي توليدي
تحريم‌هاي بين المللي در بخش‌هاي مالي، کشتيراني، بيمه ، ...
توانايي اندك در جذب سرمايه گذاري خارجي به دليل تهديدهاي ناشي از تحريم

وضعيت اقتصادي

شاخص‌هاي موثر در انتخاب شرکت پتروشيمي خليج فارس به‌عنوان برترين شرکت شيميايي ايراني که شامل ميزان فروش، سود عملياتي، سود خالص، دارايي ها، هزينه هاي تحقيق و توسعه و هزينه‌هاي سرمايه‌اي و نيروي انساني مي‌باشد، در جدول 3 و 4 ارائه شده است. با توجه به اطلاعات گزارش شده در اين جدول، در سال 2015 هلدينگ خليج‌فارس در رتبه 34 و در سال 2016 با 10 پله افت در جايگاه 44 قرار گرفته است. ميزان فروش اين شرکت در سال 2016، 8،068 بيليون دلار است که نسبت به سال 2015، 1/22 درصد کاهش يافته است. ميزان سود خالص در سال 2016 نسبت به سال 2015، 3/24 درصد افت داشته است. علاوه بر اين در سال 2016 تعداد کارکنان اين شرکت با 2/15 درصد رشد به 16،196 نفر رسيده است. نمودار‌هاي زير مقايسه ميزان فروش، سود و تعداد کارکنان شرکت صنايع پتروشيمي خليج فارس را در سال 2015 و 2016 نشان مي‌دهد:

نمودار ۷، تعداد کارمندان پتروشیمی خلیج فارس سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶

شرکت گسترش نفت و گاز پارسيان

گروه گسترش نفت و گاز پارسيان (سهامي عام) در مورخ 08/۰۵/1386 با نام اوليه شرکت سرمايه گذاري توسعه الوند غدير به‌صورت شرکت سهامي خاص در اداره ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غير تجاري تهران به ثبت رسيد و در بهمن ماه ۱۳۸۹ به شرکت ”گسترش نفت و گاز پارسيان (سهامي خاص)“ تغيير نام يافت. همچنين در تاريخ 16/۰۹/1390 با هدف توسعه فعاليتها، نام شرکت به ”گروه گسترش نفت و گاز پارسيـان(سهامي عام)“ تغيير يافته و عملاً با پذيرش اين شرکت در بورس اوراق بهادار تهران، سهام اين شرکت در مورخ 26/۱۱/1390در بورس تهران عرضه شد.

سهام‌داران

شرکت سرمايه‌گذاري غدير با در اختيار داشتن 57/68٪، صندوق بازنشستگي نيروهاي مسلح با 47/13٪ درصد و صندوق بيمه اجتماعي روستاييان و عشاير با 76/3% از سهام شرکت گسترش نفت و گاز، به‌عنوان بزرگ‌ترين سهام‌داران آن شناخته مي‌شوند. در جدول زير اسامي سهام‌داران و درصد سهم آن‌ها ارائه شده است:

ترکيب پرتفوي شرکت نفت و گاز پارسيان

عبارت پرتفوي در بورس به معناي مجموعه يا سبدي از دارايي‌هاي مالي است. در واقع به اين معناست که سهام‌دار به جاي سرمايه گذاري بر روي يك دارايي مي‌تواند با تشكيل سبد سرمايه‌گذاري، ريسك سرمايه‌گذاري را به حداقل رساند. به طور کلي سرمايه گذاري در مجموعه‌اي از اوراق بهادار يا پرتفوي، بسيار کارآمدتر از سرمايه گذاري در يک سهم مي‌باشد. اسامي شرکت‌هاي زير مجوعه شرکت توسعه نفت و گاز پارسيان براساس تقسيم بندي پرتفوي بورسي و غير بورسي در جداول بالا ارائه شده است.

در ترکيب پرتفوي بورسي شرکت به لحاظ بهاي تمام شده، سه شرکت پالايشي بندر عباس، شيراز و تبريز بالاي 55 درصد وزن سرمايه گذاري‌هاي بورسي را تشکيل مي‌دهند. در حوزه پتروشيمي‌ها، شرکت‌هاي پتروشيمي شيراز، پرديس، کرمانشاه و زاگرس در سرمايه گذاري‌هاي بورسي بيشترين وزن و تاثير را در NAV(ارزش خالص دارايي‌هاي شرکت) به خود اختصاص داده‌اند و در ترکيب پرتفوي غير بورسي، تاثيرگذار‌ترين شرکت، پتروشيمي پارس مي‌باشد که وزن 87 درصدي در سرمايه‌گذاري خارج بورسي دارد.

مهم‌ترين ريسك‌هايي كه بر فعاليت‌هاي اين هلدينگ مترتب مي‌باشند عبارتند از:

خوراك اصلي اكثر مجتمع هاي پتروشيمي، گاز و در پالايشگاه‌ها ، نفت خام است و عرضه اين مواد در انحصار دولت مي‌باشد چشم انداز مبهم مقررات حاكم بر تعيين قيمت خوراك واحدهاي مذكور امكان برنامه‌ريزي را براي سرمايه‌گذاران اين صنعت مشكل مي‌كند.
عدم تناسب رشد زير ساخت و احداث واحد‌‌‌هاي جديد در مقايسه با تامين خوراك و يوتيليتي چشم انداز مبهمي را در توانايي تامين دو مورد مذكور ترسيم مي‌‌كند.
مداخله دولت در تحميل نرخ‌هاي تكليفي براي محصولات پتروشيمي و يا اجبار به عرضه محصولات در بورس كالا
عدم تناسب بين صنايع بالادستي و پايين دستي پتروشيمي به‌گونه اي كه در حال حاضر بيشترين سرمايه‌گذاري‌ها در صنايع بالادستي نظير متانول، اوره، آمونياك و اتيلن صورت گرفته است. لذا عمده توليدات مي‌بايست در بازار‌‌‌هاي خارجي به فروش برسد و هر گونه تغيير سياست در بازار‌‌‌هاي خارجي مي‌‌تواند مشكل ساز باشد.

وضعيت اقتصادي

اطلاعات مربوط به شاخص‌هاي موثر در انتخاب شرکت پارسيان به عنوان دومين شرکت شيميايي ايراني که شامل ميزان فروش، سود عملياتي، سود خالص، دارايي ها، هزينه هاي تحقيق و توسعه و هزينه‌هاي سرمايه‌اي و نيروي انساني مي‌باشد، در جدول 3و 4 ارائه شده است. با توجه به اطلاعات گزارش شده در اين جدول، ميزان فروش محصولات شرکت گسترش نفت و گاز پارسيان در سال 2016 نسبت به سال 2015، 6/11 درصد رشد داشته است. اما ميزان سود خالص 4/15 درصد کاهش يافته و تعداد کارکنان با 9/2 درصد افزايش به 12،262 نفر رسيده است. در ادامه نمودارهاي مربوط به شاخص‌هاي ميزان فروش، سود خالص و تعداد کارکنان ارائه شده‌اند:

پورتفوي شركت توسعه نفت و گاز پارسيان به گونه‌اي است كه اين شركت بجز پتروشيمي رازي، سهام‌دار تمامي شركت‌هاي توليد كننده اوره در كشور مي‌باشد. علاوه بر اين، بزرگترين سهام‌دار شركت پتروشيمي زاگرس با توليد سالانه 3/3 ميليون تن متانول مي‌باشد كه بزرگترين واحد متانول در جهان است. بنابراين سود برآوردي اين شرکت، علاوه بر قيمت نفت به روند قيمت اين دو محصول نيز بستگي دارد.